Ekonomik gelişmelerin süt üretimine etkisinden dolayı işletmeler buzağıların performansını ve işletmelerin karlılığını arttırmak amaçlı çözümler aramaya koyulmuşlardır. Bu yöntemlerden bir tanesi ise süt yerine buzağı beslemede süt ikame yemlerinin kullanılmasıdır.

Süt ikame yemleri sütün işlenmesi sonrası artan yan ürünlere; bitkisel ve hayvansal kaynaklı yağlar, vitaminler ve minerallerin katılması ile elde edilir. Bir buzağının sütten kesimine kadar ki ihtiyacını karşılayacak şekilde üretilmiş kaliteli bir süt ikame yemi, süte göre daha ucuzdur.

Amerika’da ilk defa 1951 yılında kullanılmaya başlanmış olan süt ikame yemleri ilerleyen süreçte dünyanın dört bir tarafında yoğun olarak yayılmasına rağmen ülkemiz işletmelerinde pek rağbet görmemiştir fakat son zamanlarda sütün ekenomik değerinin daha da artması ve ikame yeminin süte göre daha ucuz olması yurdumuzda da yayılmasını hızlandırmıştır.

Süt ikame yemleri genelde Kraft torbalarda, toz şeklinde uzun süre saklanıp buzağıların ihtiyacına göre belli bir miktarda sıcak su eklenerek zamandan bağımsız olarak buzağıların beslenmesinde kullanılabilir. İyi bir süt ikame yemi buzağıların ihtiyaçlarının tam olarak karşılayacak olan süte benzer kimyasal kompozisyona sahip olmalıdır.

Süt İkame Yeminin İçeriğini Neler Oluşturur?

Süt ikame yemleri genelde %20-24 protein içerirler. Fakat son yıllarda yapılan araştırmalara göre buzağıların daha iyi bir gelişim göstermesi için % 28 oranında proteine ihtiyaç duydukları belirtilmektedir. Süt ikame yemleri genel olarak %15-20 oranında yağ içermelidir ve kullanılan yağın türü ikame yeminden yararlanmayı etkiler.

Bitkisel yağlar çoklu doymamış yağ asitleri içerdiğinden dolayı genç buzağılarda ishale sebep olur ve bu durum buzağıların ilerleyen dönemlerdeki performansını etkileyeceğinden dolayı çok istenen bir durum değildir. Ayrıca bitkisel kaynakların daha fazla kullanılması buzağıların günlük su ihtiyaçlarının artmasına da sebep olmaktadır. Bu yüzden iç yağı süt ikame yemlerinde en çok kullanılan yağ türüdür.

İç yağı daha ucuz olması ve yapısının süt yağı kompozisyonuna benzemesinden dolayı da tercih edilir. Kış aylarında artan enerji miktarının düzenlenmesi için süt ikame yemlerinin yağ içeriği istenilen düzeyde arttırılabilir. Bu durum kışın bir avantaj oluştursa da sıcak havalarda yüksek yağ oranı içeren süt ikame yemi ile beslenen buzağılar konsantre yeme daha geç başlarlar.

Bu da hayvanların işkembe gelişimini olumsuz etkileyebilir. Yüksek kaliteli bir süt ikame yeminin selüloz oranı %0.1 den daha az olmalıdır. İşletmelerde kullanılacak maksimum performansı sağlayacak olan tipik bir süt ikame yemi %70-80 oranında süt yan ürünü, %17-20 oranında hayvansal ve bitkisel yağ, %2 lesitin, iz elementler ve vitaminler içermelidir.

Süt İkame Yeminin Özellikleri ve İçeriğinde Kullanılan Diğer Maddeler Nelerdir?

Süt ikame yeminde kullanılan antioksidanlar (Vitamin E ve Vitamin C) kullanılan yağ asitlerinin oksidasyonunu önleyerek ürünün dayanıklılığını arttırır. Emülgatörler (Lesitin, gliserin) yağların sıcak su ile homojen olarak karışmasını sağlar. Kullanılan vitamin (A, B, D, E) ve minerallerin (kalsiyum, fosfor, demir, selenyum ) buzağıların immun sistemi ve gelişimi üzerine etkileri olumlu etkileri vardır.

Probiyotik ve prebiyotik ilavesi hayvanların sağlığını korurken gelişimine olumlu katkılar sağlar. Ayrıca sindirim sisteminde bulunan E. coli, Salmonella spp. ve Clostridium spp. gibi ishal etkeni bakterilerin bağırsak villuslarına kolonizasyonunu engeller.

Süt ikame yemlerinin rengi kremden açık ten rengine değişir. Süt ikame yemlerinin hoş, yumuşak ve süte benzer bir kokusu olmalıdır ve tavsiye edilen sıcaklıkta hazırlandıklarında homojen bir karışım göstermelidir.

Süt İkame Yemi Nasıl Hazırlanır?

Süt ikame yemleri buzağının yetiştirme yönüne göre genelde 125 g yem + 875 g sıcak suyun birbirine eklenmesi ile hazırlanır ve sütten kesime tekabül eden 2 aylık süreçte yaklaşık 600 litre sulandırılmış ikame yemi verilir. Süt ikame yeminin hazırlanmasında kullanılacak makinalar yerden 30 cm yukarıda olmalı, ısıtma soğutma sistemine sahip olmalıdır.

Buzağıya verilen karışımın sıcaklığına dikkat edilmeli ve 40-42℃ civarında olmalıdır. Hazırlanmış süt ikame yemi buzağıya işletmenin imkânlarına bağlı olmakla beraber kova ve emzik ile günde 1-3 defa, otomatik makine ile günde 5-10 defa, sınırsız olarak günde 10-15 defa verilebilir.

Verilecek süt ikame yemi miktarı buzağıdan beklenilen günlük canlı ağırlık artışına göre değişmektedir. Örneğin; günlük canlı ağırlık artışı 400 g olarak hedeflenen buzağıya 650 g süt ikame yemi verilirken, günlük canlı ağırlık artış hedefi 1000 g olan buzağının ihtiyacı ortalama 1650 g süt ikame yemidir.

Süt ve Süt İkame Yemi Arasında Ne Gibi Farklılıklar Vardır?

Süt doğal olması itibariyle her zaman için süt ikame yemine göre avantajlı bir besin maddesidir. Fakat çiftliklerin artan maliyetlerinin azaltılması için bir alternatif olan süt ikame yemininde süte göre bazı avantajları vardır.

Örneğin; süt kompozisyonu mevsime, hayvanların ırkına, yaşına göre değişirken süt ikame yemi komposizyonu bu kriterlerden bağımsız olarak sabittir ve istenilen düzeylerde yapılacak protein, yağ, vitamin ve mineral kaynakları eklemeleri ile içeriği daha da zenginleştirilebilir.

Süt anneden buzağıya geçebilecek bazı hastalıkların taşıyıcısı olabilirken (paratüberküloz vb), süt ikame yeminden herhangi bir hastalık etkeni taşınmaz. Laktasyon süresince ineklerde şekillenecek hastalıkların tedavisinde kullanılan antibiyotikler bu hayvanlardan elde edilen sütlerle beslenen buzağılarda antibiyotik direncine sebep olabilirken, süt ikame yeminin antibiyotik içermemesinden dolayı böyle bir durum söz konusu olmamaktadır. Süt sağım sonrası hemen içirilirken, süt ikame yemleri sağımdan bağımsız istenilen zamanda ve istenilen sıcaklıklarda hayvanların beslenmesinde kullanılabilir.

Sonuç

Süt işletmelerini ayakta tutan sütün Türkiye’de farklı fiyatlarda satışı yapılsa da, en düşük fiyattan satılan süte göre bile daha ekonomik olan süt ikame yemleri işletmelere ekstra kar sağlayarak daha da güçlenmelerini sağlamaktadır. Bu ekonomik boyutunun yanında anneden alınan sütten buzağıya geçebilecek hastalık etkenleri ve antibiyotiklerin önlenmesine yardımcı olan süt ikame yemleri hem ekonomik hem de sağlıklı bir alternatif beslenme yöntemidir.

Kaynak:
KÖSE, S. (2020): Süt İkame Yemi.