Dane yemler buğdaygil, baklagil ve yağlı tohumlar olmak üzere içerdikleri besin maddeleri ve oranlarına göre değişiklik göstermektedirler. Buğdaygiller karbonhidrat, baklagiller protein, yağlı tohumlar ise yağ içeriği bakımından oldukça zengindir. Bütün dane yemlerin içeriği bakımından hayvanlar tarafından %80 oranında sindirilmektedir.

Dane ve tohumların içeriğindeki su oranını %12’yi aşmaması halinde uzun süre bozulmadan saklanabilir ancak su içeriğinin aşması halinde mikroorganizmalar tarafından kısa sürede küflenerek bozulurlar. Küflenen daneleri tüketen hayvanlarda zehirlenmelere yol açmaktadır.

Bu yazıda buğdaygil dane yemlerinin çiftlik hayvanları beslemesinde nasıl değerlendirileceğine değineceğiz.

Hayvan Beslemede Kullanılan Buğdaygil Dane Yemleri

Buğdaygil dane yemleri insan gıdası ve hayvan yemi olarak en çok üretilen dane yemlerdir. Temelde enerji kaynağıdır. Buğdaygil dane yemleri; mısır, arpa, buğday, çavdar, tritikale, yulaf ve darıları kapsamaktadır. Bu dane yemler olmadan ekonomik bir rasyon hazırlamak oldukça güçtür. Tahıl daneleri hayvan beslemede ezme, kırma veya öğütme işlemi sonrasında yem olarak değerlendirilirler. Nişasta tahıl danelerindeki karbonhidratın %90’ını oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra protein içeriği nişastaya göre oldukça düşüktür ancak azotlu gübreleme sonucu tahıl danelerinin protein içeriğinin arttığı bilinen bir bilgidir.

Mısır

Ülkemizde mısır daha çok insan yiyeceği olarak tüketilirken son yıllarda hayvan yemi olarak kullanımı yaygın hale gelmiştir. İrilik, biçim ve renk bakımından çok sayıda çeşit ve formu bulunmakla beraber hayvan beslemede daha çok sarı mısır kullanılmaktadır.

İçerdiği besin maddesi yönünden sindirilme derecesi yüksektir. Kesif yem karmalarının yarısı sarı mısırdan oluşturulabilir, hayvanlar üzerinde zararlı bir etki yapmaz. Mısır bütün çiftlik hayvanlarına verilebilir fakat içerdiği yağ bakımından tereyağını aşırı derecede yumuşatmaktadır. Bu nedenle arpa gibi yemlerle verilmesi gerekmektedir. Mısırın karbonhidrat içeriği çok yüksek olmasından dolayı besi hayvanlarında kullanılmasında yarar vardır.

Mısır daneleri hayvan türüne ve hayvanın durumuna göre kırılmadan ya da kabaca öğütülerek hayvana yedirilmelidir. Yem olarak ince öğütülmemeli, orta incelikte öğütülmelidir.

Sığırlara dane bütün olarak verilirse, sığırlar bu dane yemi sindiremeden dışkı ile atarlar bu nedenle sığırlara mısır daneleri çok fazla kırılmadan kabaca öğütülerek verilmelidir.

Süt sığırlarının beslenmesinde mısır sınırlı miktarda ve besin madde eksikleri diğer yemlerle tamamlanarak verilmelidir. Mısırı öğüterek ya da buğulanarak ezilmiş mısır kaba yemler ile desteklenerek hayvanlara verilmelidir. Mısır fazla verilmesi halinde süt sığırlarında mastitise ve döl verimlerinde gerilemelere yol açmaktadır.

Koyunlara verilecek mısırın hiçbir işlemden geçirilmesine gerek yoktur. Karbonhidrat içeriği nedeniyle besiye alınacak koyunlar için oldukça uygun bir yem maddesidir.

Üreticiler yeterli düzeyde kurumamış veya kurutulamamış mısır danelerinde küf mantarlarının ürediğinin, üreyen bu küf mantarların hayvan ve insan sağlığı açısından ciddi sağlık sorunları ve hayvanlarda verim kaybının oluşabileceğinin bilinci olmalıdır. 

Arpa

Arpa, bira sanayinin dışında geri kalan kısmı hayvan yemi olarak değerlendirilmektedir. Yazlık-kışlık çeşitleri ile cılız- dolgun daneleri arasında yaklaşık %10’luk bir fark bulunmaktadır.

Arpa bütün hayvanlara yedirilmesinin yanı sıra geviş getiren hayvanlar için daha uygundur. Koyun ve keçilere verilen arpanın yanı sıra diğer çiftlik hayvanlarına kırılarak ya da ezilerek verilmelidir. Sığır ve manda gibi hayvanlara verilen kırılmadan ya da ezilmeden verilen arpa dışkıyla beraber sindirilmeden vücuttan atılmaktadır.

Arpa kırılarak ya da ezilerek tek başına uzun bir süre hayvan yemi olarak kullanılması hayvanlarda bıkkınlık yapabilir bunun önüne geçmek için arpayı beslemede fazla miktarda kullanmamak, kontrollü bir şekilde vermek gerekir. Kontrollü bir şekilde verilmediği taktirde hayvanlarda; sindirim bozukluklarına, rumende yangı oluşmasına ve karaciğer rahatsızlıklarının ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Ancak arpanın sodyum hidroksitle işlenerek hayvana verilmesi, arpanın içeriğindeki nişastanın sindirilme derecesini düşürerek rumen yangısı ve karaciğerde görülen bozuklukların ortadan kalkmasına yardımcı olur.

Süt sığırları için oldukça uygundur. Süt sığırı rasyonlarına bir miktar arpa sokulmasına özen gösterilmelidir. Süt yağı ve süt şekeri oranının artmasında olumlu etki bırakırken aynı zamanda tereyağının aşırı yumuşamasını engelleyerek kalitesini iyileştirmektedir.

Buğday

Buğday ülkemiz tarımının en temel ürünlerinden bir tanesidir. Hayvanlara yedirilerek hayvansal ürüne dönüştürülmesi ülke ekonomisine katkı sağlarken biz tüketicilerinden beslenme açısından yararlıdır.

Buğday, çiftlik hayvanları tarafından sevilerek tüketilir. Ancak, buğday geviş getiren hayvanlara alıştırılmadan fazla yedirilmesi sonucunda sindirim zorluğu, şişme ve bazen de ishale yol açmaktadır.

Buğday, karbonhidratça zengin olduğundan besideki hayvanlar için oldukça uygundur.

Koyunlara kırılmadan hayvanlara bütün şeklinde verilmesi daha uygundur. Kuzu besilerinde buğdayın kullanılması olumlu sonuç verir.  

Çavdar

İçeriğindeki besin maddeleri nedeniyle hayvanlar tarafından rahat sindirilir. Enerji içeriği bakımından zengindir.

Besi hayvanlarında kullanılacak çavdarın, yoğun yemler içerisinde %20 oranında kullanılmasına özen gösterilmelidir bu oranın aşılması halinde sindirim bozuklukları ve ishal görülebilir.

Çavdar mahmuzu -ergot- ile bulaşık olması halinde çavdarın lezzeti düşerek, havanlara yedirilmesinde hayvanlarda yan etki gösterir. Bunlar; sinirlerin üzerinde etki ederek, hayvanın dengesinin bozulmasına, felç ve krampların ortaya çıkmasına neden olur. Bu etkilerin yanı sıra gebe hayvanlarda yavru atımına neden olur. Sayılan yan etkilerin görülmemesi için çavdarın hayvanlara tek başına verilmemesi mısır, arpa, yulaf ile karıştırılarak yedirilmesi gerekmektedir.

Süt ineklerinin beslenmesinde tek başına çavdar kullanımı, yukarıda sayılan tüm yan etkileri gösterir.

Koyunlar çavdarı diğer hayvanlara oranla daha çok sevmektedir.  Besideki koyunlara çavdar bütün halinde verilebilir, günde yarım kiloya kadar çavdar tüketebilirler.

Yulaf

Yulaf dünyada insan gıdası ve hayvan yemi olarak tüketilen bir tahıl danesidir. Hayvan beslemede kullanılan yulaf diğer tahıl danelerinden kavuzlu oluşu ile ayrılmaktadır. Yulaf, genelde kavuzlu tüketilen bir tahıldır.

Hayvanlara genellikle kırılarak, ezilerek ya da kabaca öğütülerek yedirilir. En yaygın sığırların beslemesinde kullanılır. Hastalandıktan sonra hayvanlara yedirilmesinde performans arttırıcı etki gösterir.

Süt ineklerinin beslenmesinde yulaf süt inekleri için uygun bir yem maddesinin olmasının yanı sıra tek başına verilmesi süt inekleri için yeterli değildir. Orta incelikte öğütülerek ya da kabaca kırılarak verilmelidir. Yulaf, süt verimini ve sütün yağ oranına olumlu etkilerde bulunur.

Koyun ve keçi besilerinde kavuzu nedeniyle verilmesi uygun değildir ve yeteri kadar enerji içermemektedir.

Sorgum (Darı)

Darı daneleri genellikle küçük ve sert kabuklu olduğundan hayvanlar tarafından çiğnenip ufalanamaz. Bu nedenle kırılarak ya da ezilerek hayvanlara verilmelidir. Hemen her hayvana yedirilebilir. Özellikle buzağı beslenmesi için oldukça uygundur.

Süt sığırlarının beslenmesinde kabaca öğütülerek, kırılarak ya da ezilerek kullanılmalıdır. Sorgum, tereyağını yumuşattığından çok fazla verilmesi önerilmez.