Tek yıllık kültür bitkilerinden birisi olan patates, tohumla ya da yumru ile çoğaltılır. Patates yumruları toprağa dikildikten sonra, yumruların üzerinden sürgünler meydana gelir. Toprak üzerine çıkan sürgünler ise gövdeyi oluşturur.  

Patates bitkisinde 5-20 adet yumru oluşur. Yumru sayısı çeşide, dikilen yumruların iriliğine, fizyolojik yaşına, dikim sıklığına ve zamanına, uygulanan gübre miktarına, iklim ve toprak koşullarına bağlıdır.

Toprağa yumru ile dikilen patateslerde, yumru üzerinde bulunan gözlerin sürmesiyle toprak altı (kök, stolon yani kökler arasındaki beyaz uzantılar, yumru) ve toprak üstü (sap, yaprak, çiçek, meyve, tohum) organlar oluşur. Bunlarla ilgili çok fazla ayrıntılı bilgi var, bilinmesi gerekenleri patates tarımını anlatırken sadeleştirerek belirtelim.

Patates Bitkisinin Sıcaklık ve Toprak İsteği Nasıldır?

Düşük ve yüksek sıcaklıklar bitki ve yumrunun büyümesiyle birlikte gelişmesini de etkiler.  Düşük hava sıcaklığında bitkinin toprak üstü aksamı zarar görse de bitki kendini sonradan yenileyebilir.  (Bu durum yumrunun iriliğine, dikimin derinliğine ve bitkinin gelişmesine göre değişir.) Patates bitkisinin toprak üstü aksamı ve yumruları ortalama -1.5  ile -2 dereceye kadar düşük sıcaklıklara dayanır.  Hava sıcaklığının 30 dereceyi aşması durumunda bitkide su kaybı artar, bunu dengelemek adına bitki,  stoma olarak adlandırdığımız açıklıklarını kapatır. Bu açıklığın kapanması ile bitkiye karbondioksit girişi engellenir ve bu da fotosentez yavaşlar. Bu da yumrunun büyümesini durdurur. Kısaca özetlemek gerekirse yüksek hava sıcaklığı yumru oluşumunun gecikmesine neden olur.  Yumru oluşumunda sadece hava sıcaklığı değil, toprak sıcaklığı da etkilidir. Yumru oluşumunda en uygun toprak sıcaklığı 15 ile 18 derece arasındadır. (20 derecenin üstüne çıktığında yumru oluşumu yavaşlar.) Toprak sıcaklığı 29 derecenin üzerine çıkarsa, yumru oluşumu tamamen durur. Bu nedenle yazları sıcak olan sahil bölgeleri ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde patates yetiştiriciliğinde turfanda üretim önemlidir. Türkiye’de patates tarımı ana ürün olarak ilkbahar ve yaz dönemlerinde yapılıyor.  Çeşitlerin yetişme süresi, gün uzunluğundan dolayı uzayabiliyor fakat aynı çeşitler turfanda yetiştirildiğinde (kışın) kısa gün koşullarının etkisiyle yumru oluşum süresi kısalır.

Patates bitkisinin fazla kumlu ya da fazla taşlı topraklarda yetiştirilmesi önerilmez. Toprağın taban suyu fazla yüksek olmamalıdır. Fazla killi, ağır yapılı topraklarda yetiştirilmesi de istenmez çünkü yumrunun gelişmesi bu tip topraklarda güç olacaktır. Kırmızı topraklar aslında ağır yapılıdır fakat bu topraklar çabuk ısınır. Toprağın kabarık olması ve sulama, boğaz doldurma gibi işlemlere dikkat edilirse, kırmızı topraklarda yapılan patates yetiştirciliği erkencilik sağlar.

Patates Bitkisinin Su İhtiyacı Nasıldır?

Patatesin su ihtiyacı fazladır ve kökleri fazla derine inmediği için diğer tarla bitkilerine nazaran kuraklıktan daha çabuk etkilenir. Rakamsal ifadelere yer verecek olursak 1 kilogram kuru madde birikimi için ortalama 500 litre suya ihtiyaç duyar.

Sulamanın Pazar Kalitesindeki Etkisi Nasıldır?

Patates bitkisinde su eksikliği görüldüğünde, fotosentez yavaşlar veya durur. Bu nedenle yumru büyümesi de durur ve artık olgunlaşmaya geçer. Fakat burada dikkat etmemiz gereken bir konu var. Bitkideki su kaybı belli seviyeye çıkmadan (%40 üzeri) sulama yapılırsa, yumrudaki herhangi bir gözden ikinci bir yumru meydana gelebilir. Oluşan şekil bozukluğundan dolayı Pazar kalitesi düşer. İkinci büyüme olarak adlandırılan bu durum sadece susuzluktan değil, fazla azotlu gübreleme ve yüksek sıcaklık gibi faktörlere de bağlı olabiliyor.

Patates Bitkisini Her Yıl Üst Üste Dikebilir miyiz? Nasıl Bir Ekim Nöbeti Uygulanabilir?

Patates bitkisi çapa bitkisi olduğu için kendinden sonra ekilecek bitkiye temiz ve havalandırılmış bir toprak bırakacaktır. Bu nedenle ekim nöbetine sokulacak önemli bitkilerdendir.

Aynı tarlaya her yıl dikilmesi önerilmez. Çünkü patates hastalıklarının çoğu, toprakta uzun yıllar boyunca canlılığını koruyabilir ve devamlı patates dikimi, hastalık yoğunluğunu arttırır. Bu nedenle verimde azalmalar görülür.

Patates bitkisi ile ekim nöbetine girecek bitkiler, patates yetiştiriciliği yapılan bölgelere göre değişmekle birlikte şekerpancarı, baklagiller, tahıllar ve ayçiçeği gibi bitkiler olabilir. Çukurova bölgesinde ise soya, yerfıstığı, mısır ya da pamuk bitkileriyle ekim nöbetine girer. Baklagiller kazık köklü bitkiler olduğu için toprağın alt katmanlarını güzel ıslah eder. Patatesin ise köklerinin fazla derine inmediğini söylemiştik. Aynı zamanda baklagiller, kendinden sonra yetiştiriciliği yapılacak olan bitkiye azot kaynağı sağlar. Bu nedenlerden dolayı baklagilden sonra patates dikimi, patates verimini yükseltecektir.

Patates Yetiştiriciliğinde Toprak Hazırlığı Nasıl Olmalıdır?

Yumrular toprak içinde oluştuğu için toprak seçimi ve işlemesi çok önemlidir. Yazlık dikimlerde sonbaharda, toprak tavlı olduğu bir aralıkta 15-20 cm’lik derin sürüm ile toprak işlemeye başlanır. Kış bu şekilde geçirilir ve ilkbaharda (yabancı ot durumuna göre dikimden 1 ay kadar önce) toprak tekrar işlenir. Bu işleme, kültivatör gibi ikinci sınıf toprak işleme aletleriyle yapılır. Dikim makinesiz yapılacaksa, serpilen gübrelerin ardından tırmık ya da diskaro geçilir ve toprak hazırlığı tamamlanır. Fosforlu ve potasyumlu gübreler ilkbahardaki ilk toprak işleme ile verilebilir.

Turfanda Patates Tarımında Toprak Hazırlığı Nasıl Olur?

Yukarıda belirttiğim gibi turfanda patates tarımında, genelde kırmızı topraklar (Örneğin Çukurova) tercih ediliyor.  Toprak sıkışmasını önlemek için bu topraklarda diskaro kullanılmamalıdır.

Turfanda patates üretimindeki toprak hazırlığı, ekim nöbetinde önerilen (soya, mısır, pamuk vb.) bitkilerin hasadından hemen sonra toprak tavlı durumdayken pulluk ile 20-25 cm derinlikte bir sürüm ile başlar. Buğday yerleri için ön bitkinin çeşidine göre ikinci defa pullukla derin işleme yapılır (Ağustos ayı gibi). Dikim öncesi de toprağın kabarık olmasını sağlamak adına kültivatör ile toprak karıştırılır. Son toprak işlemeden önce potasyumlu ve fosforlu gübreler verilir. Kültivatörün arkasına tırmık bağlanırsa tarla yüzeyini daha düz yapmış oluruz.  Bu şekilde daha düzgün karık oluşturulur.  Dikimden 15-30 gün önce, iklime bağlı olarak karıklar çekilir ve dikime hazır hale getirilir.  Otomatik makinalar ile dikim yapılacaksa karık oluşturmaya gerek kalmaz.

Yüksek verim alabilmek için bölgeye adapte olabilen, yetişme süresine uygun, kaliteli, sertifikalı çeşitlerin seçilmesi çok önemlidir. Turfanda patates yetiştiriciliğinde genelde erkenci çeşitler tercih ediliyor, bu çeşitlerin yumru verimleri düşüktür.

Tohumluk Yumruların Dikim Hazırlığı Nasıldır?

Ülkemizde setifikalı kademede tohumluk patates üretiminde artış olsa da henüz pek yeterli olmadığı için üreticiler tohumluk yumrularını, kendi üretimlerinden ayırabiliyorlar. Bu nedenle patates yumrularının boyutu hakkında belli bir standardizasyon bulunmuyor ve tohumluk yumrular, istenilenin üzerinde iriliğe sahip olabiliyor. Maliyeti arttıracağı için tohumluk olarak 70-80 g’dan büyük yumrular önerilmiyor. Tohumluk yumruların virüs ve bakteriyel hastalıklarının olmamasına dikkat etmeliyiz. Eğer böyle bir durum söz konusu değilse yumruları kesmenin bir sakıncası yok. Dikimden en az bir gün önce yumrular kesilir ve bol rutubetli, ışıklı bir alanda bekletilir. ‘’Suberin’’ dokusu oluşumu bu şekilde sağlanır. Kesim, taç kısmından göbeğe doğru yapılmalı ve bıçaklar sık sık dezenfekte edilmelidir. Kesilen her parçada en az 3 göz bulunmalıdır. Tohumluk yumrular dikim öncesi uyku(dormansi) halindeyse, dormansiyi kıran çeşitli uygulamalar yapılabilir. Turfanda patates yetiştiriciliğinde, erkenciliği sağlamak adına yumrular ön çimlendirmeye tabi tutulur.

Patates Bitkisinin Dikim Zamanı, Derinliği ve Sıklığı Nasıl Olmalı?

Dikim zamanı bölgelere göre değişir. Genelde ilkbahar son donlarından sonra, toprak sıcaklığı 10 dereceyi bulduğunda dikimler yapılır. Yazlık dikimler Nisan-Mayıs aylarında, turfanda yetiştiricilikte ise kıyı bölgelerde Aralık ayının ikinci haftasından Ocak ayının yarısında kadar dikimler yapılır.

Patates tarımında dikim sıklığı ne amaçla yetiştirileceğine, yumru iriliğine ve dikim zamanına bağlı olarak değişir. Tohumluk yetiştirilecekse veya turfanda üretim yapılacaksa sıra arası ve sır üzeri mesafeler 70x25-30 cm arasında, sık olarak yapılır. Normal patates tarımında ise daha seyrek dikim önerilir(70x 30-35 cm). Metrekaredeki bitki sayısı arttıkça yumru iriliği azalır ama verimde artış olur.

Dikim derinliği genelde 12-18 cm’dir. Yağışlı bölgelerde  derinlik 15 cm’den fazla olmamalıdır.

Dikimi derin yapacağımız şartlar: Kumsal topraklar, iri yumru kullanımı, sürmüş yumru kullanımı, nemi kaybolan topraklar.

Dikimi yüzlek yapacağımız şartlar: Turfanda üretim, ağır topraklar, küçük yumru kullanımı, dormant(uyku hali) yumru kullanımı.

Dikimler ocak usulü, karık usulü, pulluk arkasına dikim ve makine ile dikim gibi çeşitli şekillerde yapılır.

Patates Yetiştiriciliğinde Boğaz Doldurma ve Sulama İşlemi Nasıldır?

Sıra arasındaki toprakların bitkinin dip kısmına yığılması işlemine boğaz doldurma diyoruz. Boğaz doldurma ile bitkinin dip kısmındaki toprak gevşetilir, yumru daha rahat gelişir. Aynı zamanda yüzeye yakın yerde oluşan yumrular güneş ışığına maruz bırakılmamış olur, bu sayede solanin oluşumu engellenir. Boğaz doldurma işlemi yumru oluşmaya başladığı zaman (bitki boyu 15-20 cm’yi bulduğunda) yapılabilir.

Sulama hakkında genel bilgileri önceki sorularımızda cevapladık fakat sulama aralığı ve verilecek su miktarları hakkında kesin bir şey söyleyemeyiz çünkü toprak yapısı ve bölgenin şartlarına göre bu rakamlar değişecektir.  Fikir olması açısından, Orta Anadolu koşullarında yetiştirilen patates bitkisine 7-10 gün aralıklarla 8-20 kere sulama yapılabilir, diyebiliriz. Turfanda patates yetiştiriciliğinde ise (Çukurova) 1-3 defa sulama yapmak yeterli olabilir.

Çiçek oluşumundan hemen sonraki yumru oluşumu başlangıcında suya en fazla ihtiyaç duyduğu döneme girilir. Hasattan 15 gün öncesine kadar bu ihtiyaç devam eder. Çok erken sulama ile kök gelişmesinin olumsuz yönde etkileneceği unutulmamalıdır ve tohumluk patates üretiminde sulama sayısı azaltılmalı, erken dönemde sulamaya son verilmelidir.

Patates Yetiştiriciliğinde Hasat ve Hasat Sonrası Depolama İşlemi Nasıl Yapılır?

Normal yetiştiricilikte, patatesler hasat olgunluğuna gelmeden hasat yapılmamalıdır (Turfanda patates hariç).  Hasatta geç kalındığında da verimde düşüşler görülür. Bu nedenle hasat zamanını belirlemek mühimdir. Patateslerin olgunlaşıp olgunlaşmadığı, toprak üstü kısımlarından anlaşılamayabilir. Bazen, hasat zamanında toprak üstü aksamlar yeşil olabilir. Yumrunun kabuğunu elimizle bastırdığımızda soyulmuyorsa, yumrular stolonlardan kolayca ayrılıyorsa hasat zamanı gelmiş demektir. Yumrularda kabuk oluşumunun iyi olmasını istiyorsak bitkideki yeşil aksamı öldürüp, yumruları toprak içinde belli bir süre bekletmeliyiz. Hasat öncesi bitkinin toprak üstü kısımlarını öldürmeye ‘’pür öldürme’’ denir. Bu, kimyasallarla ya da bitki saplarının özel aletlerle parçalanmasıyla gerçekleştirilir. Hasat elle, pullukla ya da otomatik makinalarla yapılır.

Hasadı yapılan yumrularda depo kayıplarını önlemek için (su kaybı, hastalıklar vs.) çeşitli öneriler vardır.

Tam olgunlaşmayan yumrular hasat edilmemeli. Olgunlaşmadan hasat edilmişse kabuk ve yara dokusu oluşumu, ön depolamaya tabi tutularak sağlanmalıdır.

Hasat sırasında yumrularda oluşan yaralanma gibi sorunlar olmamalı ki hastalık etmenleri yayılmasın.

Deponun rutubeti %80-85 aralığında olmalı.

Yumrunun sürgün oluşturması önlenmeli.